خرمشهر در دوران جنگ یکی از مهم‌ترین شهرهای ایران بود و همین امر هم سبب شده بود که تصرف شهر خرمشهر اولویت اول صدام در حمله 31 شهریور 1359 به خاک ایران باشد. در همین راستا، صدام بخش عظیمی از توان نظامی خود را از پیاده و سواره برای به چنگ در آوردن این شهر مهیا و از روز 31 شهریور 1359 درگیری نیروهایش را با نیروهای ایرانی در اطراف اروندرود، خرمشهر و شلمچه آغاز کرد. پس از آغاز حمله رسمی صدام از نقاط غربی این شهر، پاسداران و نیروهای نظامی ایران در خرمشهر تلاش کردند با حداقل امکانات نظامی و توان نیروی انسانی اندک خود در برابر صدام مقاومتی جانانه داشته‌باشند و رشادت‌هایشان برای همیشه در تاریخ ثبت شود و حماسه ماندگار خرمشهر به فرماندهی دلاور شجاع و خدوم ارتش، هوشنگ صمدی، در تاریخ دفاع مقدس و اذهان باقی بماند. در ادامه این مطلب داستان رشادت نیروهای ایرانی در فتح خرمشهر و عملیات سنگین و دلاورانه رزمندگان در آزادسازی خرمشهر را بازگو خواهیم کرد. با ما همراه باشید. اشغال شهر فتح خرمشهر برای صدام و ارتش بعثی اهمیت بسیار زیادی داشت. چرا که با تصرف این شهر می‌توانستند بر بخش بسیار مهم و استراتژیکی از اروندرود مسلط شوند. در همین راستا ارتش صدام هر روز فشارها بر این منطقه را افزایش می‌داد و در مقابل هم نیروهای ایرانی با تمام توان‌شان در برابر تجهیزات قدرتمند دشمن مقاومت می‌کردند. از ساعاتی پس از طلوع خورشید روز 7 مهر ماه 1358، ارتش بعث پس از یک آتش‌بازی سنگین در دو محور پل نو و پلیس نو به خرمشهر هجوم آوردند و مقاومت نیروهای ایرانی باعث شد سرخورده به عقب برگردند. اما این پایان ماجرا نبود! ارتش صدام از پای ننشست و در روزهای بعدی حملات گسترده‌تری را به خرمشهر آغاز کرد که از شدید‌ترین این حملات می‌توان به درگیری روز 10 مهر حوالی میدان راه آهن اشاره کرد. در ادامه این درگیری، 19 مهر ماه 1359 در تقویم تاریخ دفاع مقدس ایران شاهد یکی از تلخ‌ترین لحظات بود. در این روز، لشکر زرهی ارتش عراق پس از گذر از رودخانه کارون و منطقه مارد، با بستن تمام جاده‌های خرمشهر این شهر را به‌طور کامل تحت محاصره خود درآورد و در شامگاه روز 21 مهر ماه نیروهای عراقی توانستند کاملا خود را به مدخل اصلی شهر برسانند. تاریخ روزهای تلخ خرمشهر حکایت می‌کند که در این روز نیروهای عراقی تا حوالی زندان شهر پیشروی کرده و حدود 70 ماشین نظامی در حال ورود به شهر بودند. مردم هم پس از ناتوانی در مقاومت برابر نیروهای بعثی شهر را ترک کرده و تنها عده‌ای از پاسداران و تکاوران برای دفاع و باز پس‌گیری شهر در خرمشهر باقی مانده بودند. مقاومت مردم مقاومت مردم در تمام روزهای جنگ ستودنی است و یکی از باشکوه‌ترین رشادت‌ها در روزهای تصرف خرمشهر به ثبت رسیده‌ است. در این روزها شیخ شریف قنوتی، یکی از روحانیان مجاهدی بود که همراه با مدافعان شهر با ارتش بعثی عراق می‌جنگید و پس از یک مبارزه تمام عیار در روز 4 مهر ماه 1359 در خیابان 40 متری خرمشهر به درجه شهادت نائل شد. در همین روز بود که لقب خونین شهر به خرمشهر داده شد و به‌راستی که چقدر این نام به رشادت‌های مردان و زنان خرمشهر می‌آمد. مبارزات مردمی ادامه داشت و از صبح 25 مهر ماه در جاده کمربندی، بندر و کوی طالقانی نبردهای خیابانی و تن به تن انجام می‌شد. ارتش صدام از روز 27 مهر ماه 1359 حملات خود را شدیدتر کرده بود و به‌علت خستگی و فشاری که بر روی مدافعان خاک ایران بود، دشمن توانست از محور کمربندی خرمشهر به سوی خیابان‌های عشایر و آرش حرکت کند و در نهایت، در 28 مهر ماه مسجد جامع خرمشهر که نماد این شهر و پایگاه مردمی نیروهای ایرانی بود را تماما زیر آتش توپ و تانک‌های خود بگیرد. شهید بهنام محمدی، نوجوان غیور 13 ساله در این روز به شهادت رسید. هر چند نیروهای ایرانی با تمام خستگی و اندک بودن توان تسلیحاتی‌اش در مقابل نیروهای بعث مقاومت می‌کرد اما سر انجام در 4 آبان 1359 نیروهای صدام موفق شدند به‌طور کامل وارد شهر شوند و با تخریب و غارت منازل و اموال مردم، پایگاه‌های خود را تقویت کنند. در این روزها اگر چه قسمت‌های شمالی عظیم شهر خرمشهر به‌طور کامل در دست عراقی‌ها بود اما رزمندگان هنوز پایگا‌ه‌های جنوب شهر را نگه داشته بودند و توانستند طی عملیاتی با منفجر کردن پل کارون مانع از پیشروی بیشتر عراقی‌ها به داخل ایران شوند. آغاز عملیات آزادسازی خرمشهر نیروهای ایرانی در تکاپوی بازپس‌گیری و آزادسازی خرمشهر افتاده بودند. عملیات‌های کوچک و بزرگی برای این مهم تدارک دیده شد که در ادامه به ترتیب آن‌ها را ذکر می‌کنیم. فتح خرمشهر و عملیات ثامن‌الائمه در 5 مهر ماه 1360 ‌درست پس از عزل بنی‌صدر از ریاست جمهوری ایران، ارتش و سپاه با همکاری یکدیگر عملیات ثامن‌الائمه را آغاز کرده و در طی آن به پاکسازی نواحی شرقی رودخانه کارون پرداختند و در نهایت باعث شکستن حصر آبادان شدند. فتح خرمشهر و عملیات طریق‌القدس حدود دو ماه بعد، یعنی در 8 آذر ماه 1360 نیروهای ارتش و سپاه با همکاری نیروهای مردمی توانستند عملیات طریق‌القدس را به اجرا درآورند. در طی این عملیات مناطق بسیار مهمب مانند شهر بستان و چندین روستاهای خرمشهر به شکل کامل پاکسازی شدند و ارتباط قوای نیروهای بعثی در شمال و جنوب منطقه کاملا قطع شد. فتح خرمشهر و عملیات فتح‌المبین عملیات فتح‌المبین حدودا 4 ماه پس از عملیات طریق‌القدس در 2 فروردین 1361 با همکاری ارتش، سپاه و نیروی مردمی انجام شد و در طی آن نیروهای ایرانی توانستند با رشادت‌های بسیار ارتفاعات خرمشهر و بخش گسترده‌ای از نواجی جنوب غربی کشور را آزاد کنند. عملیات بیت‌المقدس و آزادسازی خرمشهر اما مهم‌ترین عملیات و تیر نهایی رزمندگان ایرانی عملیات بیت‌المقدس بود. در 10 اردیبهشت 1361 این عملیات در منطقه‌ای بسیار بزرگ با وسعت 6 هزار کیلومتر آغاز شد و 25 روز به طول انجامید! مرحله اول این عملیات گسترده  حوالی ساعت 00:30 روز 10 اردیبهشت با حمله نیروهایی از قرارگاه‌های کربلا، فتح، قدس، تیپ ثارالله، تیپ بیت‌المقدس و تیپ 25 کربلا آغاز شد و در با وجود حملات و فشارهای سنگین نیروهای عراقی، تیپ بیت‌المقدس و ثارالله توانستند از مواضعی که کاملا تحت تصرف و تسلط عراقی‌ها بود عبور و ناحیه‌ای مهم در جنوب رود کرخه‌کور را به تصرف خود دربیاورند. در محور قرارگاه فتح هم نیروهای ایرانی با عبور از کارون موفق شدند خود را به جاده اهواز - خرمشهر برسانند و پایگا‌ه‌های خود را مستحکم‌تر کنند. در همین حین متاسفانه محور قرارگاه نصر به دلیل تاخیر نیروها و باتلاق‌های سنگین نتوانست اهداف مورد نظر خود را تصرف کرده و به قرارگاه فتح ملحق شوند.  مرحله دوم عملیات بیت‌المقدس در روز 16 اردیبهشت همان سال، درست در ساعت 22:30 دقیقه آغاز شد و نیروهای قرارگاه فتح و نصر از سمت جاده اهواز - خرمشهر به سمت مرز پیشروی کردند و توانستند در همان ساعات اولیه به جاده مرزی برسند. نیروهای در همین راستا قرارگاه قدس ماموریت داشت که تصرفات خود در جنوب کرخه را افزایش دهد. در طی این عملیات نیروهای عراقی مجبور به عقب‌نشینی شدند و بسیاری از آن‌ها به اسارت نیروهای ایرانی درآمدند و در نهایت جاده اهواز - خرمشهر، جفیر، هویزه و پادگان حمید که در چنگال نیروهای بعثی بود، مجددا تحت تصرف ایرانیان درآمد. دیری نپایید که سومین مرحله از عملیات آزادسازی خرمشهر در 19 اردیبهشت ماه آغاز شد. نیروهای عراقی آماده‌تر از قبل شده‌ بودند و به همین علت نیروهای سپاه و ارتش ایران نتوانستند به اهداف استراتژیک خود برسند. در روز بعد با عملیات به همان منوال سابق اجرا شد و تلاش نیروهای ایرانی مجددا حاصلی نداشت. فرماندهان سپاه و ارتش تصمیم گرفتند کمی تجدید قوا و از رزمندگان دو تیپ المهدی و امام سجاد نیز استفاده کنند. با کمک سربازان قرارگاه فجر مرحله چهارم عملیات آزادسازی خرمشهر در ساعت 22:25 دقیقه روز 1 خرداد ماه آغاز شد. رزمندگان قرارگاه فتح در طی این عملیات توانستند پس از درگیری‌های جان‌فرسا با روشن شدن هوا در مسیر پلیس راه خرمشهر یگان‌های عراقی را کاملا منهدم کرده و نیروهای قرارگاه فجر نیز طبق برنامه با حرکت به سمت پل نو آن‌جا را تصرف کردند و به حرکت خود را به سوی شط‌العرب ادامه دادند. رزمندگان قرارگاه نصر هم در امتداد مرز به پیشروی و پاکسازی مناطق از نیروهای بعثی ادامه دادند و اگر چه نیروهای عراقی به‌سختی مقاومت می‌کردند و قصد باز پس دادن خرمشهر را نداشتند، اما پس از 2 ماه نیروهای ایرانی با اتکا به ایمان و توان نظامی خود توانستند حلقه محاصره را تنگ کرده و چندین سرباز عراقی را به اسارت درآورند. در نهایت هم در تاریخ 3 خرداد ماه 1361، خرمشهر، شهر خون، به‌طور کامل تحت تصرف ایرانیان درآمد و آزاد شد. سربازان ایرانی به نشانه پیروزی پرچم ایران را بر فراز مسجد جامع خرمشهر به اهتزاز درآوردند و این‌چنین، برگی زرین و افتخاری دیگر در دفتر تاریخ دفاع مقدس ورق خورد. اهمیت بازپس‌گیری و آزادسازی خرمشهر یقینا بازپس‌گیری و فتح خرمشهر بسیار حائز اهمیت بود. نخست از این جهت که با آزادسازی خرمشهر، جنگ وارد فاز جدیدی شد و نیروهای ایرانی با حملات تقویت‌شده‌شان توانستند پیروزهای تازه‌ای را به ارمغان بیاورند. از جهت دیگر نیز این هشدار به عراق و قدرت‌های استعماری حامی‌اش داده شد که اگر چه ایرانیان تحت شدیدترین حملات هستند، اما می‌توانند با تکیه بر توان نظامی خود پیروز میادین جنگ باشند. این در حالی بود که تمام قدرت‌های استعماری دنیا با تمام توانشان پشت عراق بودند و تصور می‌کردند طی چند هفته می‌توانند بر ایران مسلط شوند؛ اما با فتح خرمشهر نه‌تنها تمام برنامه‌هایشان نقش بر آب شد، که ترسی عمیق از سقوط صدام و عراق تمام وجود آن‌ها را فراگرفت. نتایج فتح خرمشهر فتح خرمشهر یقینا نتایج بی‌شماری داشت. در ادامه چند نمونه از مهم‌ترین نتایج را بیان می‌کنیم: فشار روانی بر روی ارتش دشمن و از بین رفتن تصور قدرتی خیالی در جبهه جنگ 8 ساله پس از آزادسازی خرمشهر روحیه سربازان عراقی بسیار متزلزل و با به اسارت درآمدن تعداد زیادی از سربازان ارتش بعث، شکست بر آن‌ها چیره شد. خصوصا که تمام دنیا تصور می‌کردند ارتش صدام می‌تواند طی چند روز ایران را تحت تصرف خود درآورد و فشار روانی باز پس‌گیری خرمشهر تمام این تصورات موهوم را نابود کرد. عقب‌نشینی نیروهای بعثی صدام به ارتش خود این‌چنین القا کرده بود که با همان عملیات‌های اولیه می‌توانند بر ایران چیره شوند و این تصورات بی‌پایه آن‌ها را بر خود مغرور کرده بود. البته محاصره خرمشهر این تصور را برایشان واقعی‌تر کرد؛ اما در نهایت با آزادسازی این شهر توسط نیروهای ایرانی، رژیم بعث علی‌رغم چند صد برابر بودن تجهیزات و تسلیحاتش مجبور به عقب‌نشینی از مواضعش شد. نشان دادن توان نظامی ایران به جهان با آزادسازی خرمشهر از دیگر نتایج فتح خرمشهر می‌توان به اثبات توان نظامی ایران به جهانیان اشاره کرد. آزادسازی خرمشهر علاوه بر عرصه نمایش ضعف ارتش عراق، تبدیل به محفلی برای نشان دادن قدرت نظامی ایرانیان بود و در همین راستا بسیاری از روزنامه‌های غربی طی گزارش‌های طویلی اذعان داشتند که از قدرت نظامی ایران متعجب شده‌اند. تغییر یافتن جریان جنگ به سود نیروهای ایرانی ارتش صدام تصور می‌کرد تمام موازنه‌های جنگ به سود خودش به پایان می‌رسد، اما فتح خرمشهر این تصور را فرو ریخت و تمامی معادلات استراتژیک قدرت‌های استعماری را با شکستی فجیع مواجه کرد. علاوه بر این موارد، تقویت روحیه شهادت‌طلبی مردم ایران، بازگشت امنیت به مناطق جنوبی، ابتکار عمل نیروهای ایرانی، شکست فنی و نظامی عراق و افزایش هماهنگی میان نیروهای ایرانی را می‌توان از دیگر نتایج مهم فتح خرمشهر دانست. کلام پایانی عملیات فتح خرمشهر در تاریخ دفاع مقدس ایران تا ابد ماندگار است. در طی سال‌های جنگ برای باز پس‌گیری این منطقه مهم و استراتژیک خون‌های بسیار زیادی ریخته شده و اطلاق نام خونین شهر به این منطقه از همین امر سرچشمه می‌گیرد. در روز آزادسازی خرمشهر در کشور ایران کسی نبود که نخندد، جشن نگیرد و هیاهو و شادی به پا نکند. با فتح خرمشهر از دل روزهای سیاه جنگ برای مردم پیام آزادی و شادی خوانده شد و بار دیگر ایران توانست برای لحظات کوتاهی هم که شده، طعم شیرین شادی را بچشد. منابع https://fa.wikipedia.org/wiki/نبرد_خرمشهر https://www.irna.ir/news/84763014/روایت-متفاوت-فرمانده-عراقی-از-اشغال-خرمشهر https://irdc.ir/fa/news/7224/خرمشهر-چگونه-اشغال-شد https://www.mehrnews.com/news/3986671/خرمشهر-از-اشغال-تا-آزادی-دلیل-تغییرمکان-دفن-یک-شهید-بعداز-31 https://www.isna.ir/news/1401030301957/سوم-خردادماه-سالروز-فتح-خرمشهر-و-یادآور-رشادت-های-دلیرمردان

در روز سوم خرداد ماه 1361 در هیچ‌کجای ایران کوچه و محله‌ای پیدا نمی‌شد که مردمانش فریاد شادی سر ندهند چرا که در این روز خرمشهر پس از مقاومت شدید و مخلصانه نیروهای ایرانی از دست ارتش بعثی عراق خارج شد و مردم ایران توانستند در سال‌های سیاه جنگ برای لحظه‌ای هم که شده طعم شادی و پیروزی را بچشند. چه بسیار انسان‌های فداکاری که در طی عملیات بیت المقدس برای آزادسازی خرمشهر جان عزیز خود را فدا کردند و برای همیشه نامشان در سینه تاریخ ماندگار شد. در ادامه این مطلب می‌خواهیم شرح رشادت نیروهای ایرانی در طی عملیات آزادسازی خرمشهر را بیان کنیم. با ما همراه باشید. اهداف عملیات بیت المقدس اهداف این عملیات را به‌طور کلی می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد: 
انهدام نیروهای عملیاتی دشمن‌ با استعدادی بیش از 2 لشکر آماده
آزادسازی شهرهای مهم و استراتژیک هویزه، خرمشهر و پادگان حمید‌  
آزاد کردن جاده مراسلاتی و بسیار بااهمیت اهواز - خرمشهر و خارج کردن جاده اهواز - آبادان از ‌برد توپخانه‌های آتش دشمن‌. 
آزادسازی تقریبا 6000 کیلومتر مربع از مناطق اشغالی‌ توسط ارتش بعثی
 ترمیم کردن مرز بین‌المللی ایران اسلامی و از بین بردن اشغال برخی از مناطق استراتژیک کشور‌ خارج کردن شهرهای مهم سوسنگرد، اهواز‌ و حمیدیه از بردتوپخانه‌های دوربرد و خطرناک دشمن‌اهمیت عملیات بیت‌ المقدس عملیات بزرگ بیت المقدس یکی از مهم‌ترین عملیات‌های استراتژیک نیروهای ایرانی بود که پس از عملیات فاتحانه فتح‌المبین در فروردین ماه آغاز شد. در حقیقت پس از پیروزی شکوهمندانه در عملیات فتح‌المبین بود که نیروهای بسیاری زیادی اعم از یگان‌های ارتش و سپاه آماده برای اعزام به مناطق مختلف جنوبی کشور شدند. این برنامه قرار بود در جبهه‌های جنوب اهواز و شمال خرمشهر در منطقه‌ای حدود 5400 کیلومتر مربع و در چند مرحله آغاز شود و به‌همین منوال نیز تا چهارم خرداد 1361 شمسی ادامه پیدا کرد. این عملیات در حالی آغاز شد که شکست محاصره آبادان در عملیات ثامن‌الائمه توسط نیروهای ایرانی، آزادسازی منطقه بستان در عملیات طریق‌القدس و همچنین پیروزی در عملیات فتح‌المبین برای آزادسازی بخشی از خاک ایران، روحیه سربازان ایرانی را تقویت کرده و آماده پیروز شدن در عملیات جدید بودند. در این روزهای ملتهب اوضاع منطقه به جهت پیروزی‌های مستمر نیروهای ایرانی در عملیات‌های مختلف بسیار متشنج شده بود و امریکا و دیگر دولت‌های غربی استعمارگر واضحا از این امر ناراحت بودند. در این شرایط بود که طرح عملیات بسیار استراتژیک و مهم بیت المقدس مطرح شد. اهمیت این عملیات از آن‌جا افزایش پیدا می‌کند که خرمشهر، استراتژیک‌ترین نقطه درگیری سپاه ایران و عراق محسوب می‌شد و وضعیت به شکلی پیش رفته بود که رزمندگان غالب و مسلط به این منطقه، برنده جنگ به شمار می‌آمدند. همان‌طور که در بخش پیشین گفتیم، مهم‌ترین هدف این عملیات استراتژیک، آزادسازی شهر خرمشهر بود که برای نیروهای ایرانی به یک مسئله کاملا حیثیتی و حیاتی تبدیل شده و از لحاظ سوق‌الجیشی حائز اهمیت بسیاری بود. انهدام نیروی ضد انقلاب در داخل کشور هم باعث تثبیت آرامش داخلی در کشور، توجه بیشتر مسئولین و فرماندهان به مناطق جنگی و همچنین آسودگی خاطر رزمندگان ایران از جریان‌های داخلی کشور شد.   منطقه جغرافیایی عملیات بیت المقدس منطقه جغرافیایی این عملیات به شدت استراتژیک و خاص بود، چرا که در میان چهار مانع طبیعی محصور می‌شد. این منطقه از سمت شمال به رودخانه کرخه کور، از سمت جنوب به رودخانه اروند، از سمت غرب به هور الهویزه و از سمت شرق به رودخانه منتهی می‌شد و عملا به جز جاده مرتفع اهواز - خرمشهر، هیچ‌گونه منطقه مناسبی برای پدافند نداشت. همین امر سبب شده بود که زمین این منطقه به‌علت کاملا مسطح بودن، اصلا شرایط مناسب و ایده‌آلی برای برای مانور زرهی نداشته‌باشد و به‌علت در تیررس و دید دشمن بودن، محیطی را برای حرکت نیروهای پیاده فراهم نکند. نقاط حساس و استراتژیک این منطقه شامل بندر و شهر خرمشهر، جاده اهواز - خرمشهر، هویزه، پادگان حمید، جفیر و رودخانه‌ اروند، کارون و کرخه کور می‌شد. نیروی عملیات (توان قوا) بیت المقدس در این عملیات از دو جبهه ایران و عراق نیروهای بسیار زیادی شرکت داشتند. نیروهای ایرانی به‌طور کلی شامل ارتش جمهوری اسلامی ایران و سپاه می‌شدند که هر کدام با تمام توان و قوا سعی در شرکت در این عملیات داشتند. نیروهای ارتش جمهوری اسلامی ایران  نیروی زمینی ارتش که شامل لشکر 16 زرهی قزوین، لشکر 92 زرهی اهواز، لشکر 21 پیاده آذربایجان، تیپ 37 زرهی شیراز، تیپ 55 هوابرد، تیپ 23 نوهد و لشکر 77 پیاده خراسان می‌شد. نیروی هوانیروز  نیروی هوایی ارتش که شامل ترابری نیرو و بار، عملیات پشتیبانی نزدیک هوایی و نیروی تخلیه مجروحین می‌شدند گروه‌های 22 و 33 توپخانه جمهوری اسلامی ایران گروه‌های 422 مهندسی و گروه مخابرات و گردان 411 مهندسی رزمی مخابرات جمهوری اسلامی ایراننیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران نیروهای بسیج که شامل 3 لشکر حرفه‌ای و تعدادی از تیپ‌های مستقل آموزش‌دیده و سازمان‌یافته بود. جهاد سازندگی که به شکل پشتیبانی مهندسی از عملیات یگان‌های نظامی نیروی زمینی ارتش و سپاه پاسداران، در قالب 3 بخش قرارگاه فتح، قرارگاه نصر و قرارگاه قدس آماده عملیات شده بودند.نیروهای ارتش بعثی عراق حاضر در عملیات بیت المقدس ارتش بعثی عراق با تمام توان و قوا در این عملیات حاضر شده بود. جزئیات نیروهای عراقی حاضر در عملیات بیت المقدس عبارت‌اند از: لشکر 6 زرهی که از جنوب رودخانه کرخه تا هویزه سازمان‌یافته شده بودند. لشکر 5 مکانیزه که از غرب اهواز تا روستای سید عبود را حمایت می‌کردند. لشکر 11 پیاده که شامل تیپ‌های 22، 48، 44 مأمور حفاظت از خرمشهر بوده و از منطقه سید عبود تا خرمشهر را پشتیبانی می‌کردند. لشکر 3 زرهی که در شمال خرمشهر مستقر بودتا پیش از شروع عملیات، ارتش صدام با این نیروها در عملیات حضور پیدا کرده بود که با شروع رسمی عملیات، یگان‌های دیگری از ارتش عراق به این منطقه مهم اعزام شدند. نیروهای جدید اعزامی شامل گروه‌های زیر می‌شدند: لشکر 5 مکانیزه عراق که خود شامل تیپ‌های 26 و 55 زرهی و تیپ‌های 15 و 20 مکانیزه بودند لشکر 10 زرهی عراق که از تیپ‌های 17 زرهی و 24 مکانیزه تشکیل شده بود لشکر 9 زرهی عراق که از تیپ‌های 35 و 43 زرهی و تیپ 14 مکانیزه سازمان یافته بود لشکر 6 زرهی عراقی که از تیپ‌های 16 و 30 زرهی و تیپ 25 مکانیزه تشکیل شده بودند لشکر 3 زرهی عراق که شامل تیپ‌های 6، 12 و 53 زرهی و تیپ 8 مکانیزه می‌شدند لشکر 11 پیاده عراق که به‌طور کلی شامل سه تیپ مستقل سازمان 44، 48 و 49 پیاده و سه تیپ تحت امر 45، 113 و 22 پیاده می‌شد تیپ مستقل 10 زرهی و تیپ‌های مستقل 109، 419، 416، 90، 417، 601، 602، 605، 606، 409، 238 و 501 پیاده عراق تیپ‌های 31، 32 و 33 نیروهای ویژه ارتش بعثی تیپ‌های 9، 10 و 20 گارد مرزی عراق لشکر 12 زرهی عراق که متشکل از تیپ‌های 46 مکانیزه و 37 زرهی بود لشکر 7 پیاده عراق که با تیپ‌های 19 و 39 پیاده سازمان یافته بود 10 قاطع جیش الشعبی که هر کدام از آن‌ها شامل قاطع 450 نفره بودند 30 گروهان حرفه‌ای و تخصصی شامل کماندوهای آموزش دیده گردان تانک مستقل و مسلح سیف سعد گردان‌های آموزش‌دیده شناسایی حنین، حطین و صلاح‌الدین توپخانه مجهز عراق که مجموعا شامل 530 قبضه توپ در انواع مختلف بوده و از حدود 30 گردان تشکیل می‌شدفرماندهان عملیات بیت المقدس در جریان عملیات آزادسازی خرمشهر علاوه‌بر مردم فداکار ایران، فرماندهان مخلصی نیز حضور داشتند که گردان‌ها و نیروهای نظامی را هدایت می‌کردند. این فرماندهان از ابتدای جنگ نقش عظیمی در شکل‌گیری و پیشروی عملیات‌ها داشتند و بدون فداکاری و هوش سرشار آن‌ها در هیچ عملیاتی امکان موفقیت نبود. فرماندهانی مانند شهید همت، شهید صیاد شیرازی، شهید حسن باقری، جاویدنام احمد متوسلیان، مرتضی قربانی، شهید زین‌الدین، غلامعلی رشید، محسن غرضی، رضا مجیدی و ده‌ها فرمانده فداکار دیگر، این عملیات‌ها را با توکل به خدا و عزم راسخشان هدایت می‌کردند. در عملیات بیت المقدس، سه قرارگاه فعال قدس از منطقه جنوب اهواز و قرارگاه نصر از منطقه خرمشهر تا شلمچه به فرماندهی شهید حسن باقری و همچنین قرارگاه فتح به فرماندهی غلامعلی رشید از جنوب حسینیه چمران تا ایستگاه 7 حضور پیدا کردند و در نهایت به کمک حضور قرارگاه فجر به فرماندهی شهید بقایی و مرتضی صفاری ارتش متجاوز عراق را برای همیشه از شهر خرمشهر بیرون انداختند.
در این بین جاویدنام احمد متوسلیان نیز فرمانده تیپ 27 محمد رسول‌الله بود که نقش ویژه‌ای را در مرحله اول عملیات بیت المقدس داشت و در نهایت هم تصرف عراقی‌ها بر جاده اهواز– خرمشهر را از بین برد. همچنین شهید همت در مرحله چهارم عملیات، فرماندهی تیپ 27 را بر عهده داشت.
شهید مهدی زین‌الدین نیز مسئول اطلاعات قرارگاه نصر بود که با هوش سرشار خود در مرحله شناسایی‌ توانست با شروع سریع‌تر عملیات از احداث خاکریز توسط عراق در شرق رود کارون جلوگیری کرده و از اصلی‌ترین عاملین پیروزی این عملیات به شمار آید. علاوه‌براین، در این عملیات بسیار مهم که در نهایت آزادی خرمشهر را به همراه داشت، شهید احمد کاظمی فرمانده تیپ 8 نجف اشرف بود، شهید حسین خرازی فرماندهی تیپ 14 امام حسین را بر عهده داشت، تیپ 41 ثارالله تحت فرماندهی شهید قاسم سلیمانی بود و شهید علی صیادشیرازی فرماندهی لشکر 92 زرهی را عهده‌دار بود. به‌ راستی که بدون ایمان، هوش، زکاوت و عزم راسخ، این فرماندهان پاک و مخلص نیروهای ایرانی نمی‌توانستند در این عملیات استراتژیک مهم‌ترین دستاورد آن سال‌های جنگ را به دست آورند. نحوه انجام عملیات بیت المقدس در نهایت، عملیات بسیار استراتژیک بیت المقدس در  ساعت 30 دقیقه بامداد روز 10 اردیبهشت 1361 آغاز شد. در طی این عملیات شهید آیت الله صدوقی و آیت الله مشکین در کنار فرماندهان سپاه و ارتش در قرارگاه کربلا حضور داشته و هر کدامشان به کمک بی‌سیم پیام‌هایی را به رزمندگان می‌رساندند. عملیات به‌طور کلی در 4 فاز انجام شد و هر یک از آن‌ها را می‌توان به شکل جداگانه‌ای بررسی کرد. مرحله اول عملیات بیت المقدس موفقیت در مرحله اول، اهمیت بسیار زیادی داشت، چرا که در محور قرارگاه قدس، ارتش بعثی هوشیارانه حضور خود را مستحکم کرده بود و به این ترتیب پیشروی نیروها بسیار سخت می‌شد. در این بین تنها تیپ‌های 43 بیت المقدس و 41 ثارالله توانستند از مواضع دشمن با موفقیت عبور کنند و منطقه‌ای مهم در مناطق جنوبی رودخانه کرخه کور را به‌عنوان سرپل تحت تصرف خود درآورند. در این بین عدم پوشش صحیح جناحین توسط این یگان‌ها موجب شده بود که دشمن فشار بسیار شدیدی بر آن‌ها وارد کند. البته در محور قرارگاه فتح در طی این عملیات، یگان‌های خودی توانستند ضمن عبور از رودخانه به سرعت به جاده اهواز – خرمشهر برسند و طبق برنامه به دیگر نیروها برای جلوگیری از تحرکات دشمن کمک کنند. در این بین متاسفانه در محور قرارگاه نصر به‌علت تاخیر در حرکت نیروها، وجود باتلاق‌های سنگین در کنار جاده اهواز – خرمشهر و همچنین تمرکز نیروها و تسلیحات دشمن در شمال شهر خرمشهر، نیروهای رزمنده ایرانی نتوانستند به اهداف از پیش تعین‌شده دست پیدا کنند و خود را به قرارگاه فتح برسانند. به‌همین علت فرماندهان ترجیح دادند برنامه الحاق قرارگاه نصر و فتح و تصرف اهداف مرحله اول، به‌طور کامل در دستور کار عملیات شب دوم قرار بگیرد که این ایده موفقیت‌آمیز هم بود. سرانجام پس از 5 روز نیروهای ایرانی توانستند حضورشان در جاده اهواز – خرمشهر از کیلومتر 68 تا کیلومتر 103 را تثبیت کرده و کلیه رخنه‌های موجود را ترمیم کنند. مرحله دوم عملیات بیت المقدس در این مرحله که در ساعت 22:30 روز 16 اردیبهشت 1361 آغاز شد، برنامه آزاد‌سازی خرمشهر از دستور کار عملیات خارج شده و فرماندهان تصمیم گرفتند که قرارگاه‌های فتح و نصر از سمت جاده اهواز – خرمشهر به سمت سمت مرز پیشروی کرده و قرارگاه قدس نیز به شکل محدود برای تصرف سرپل در جنوب کرخه کور اقدام کند. نیروهای قرارگاه فتح توانستند در همان ساعات اولیه به جاده مرزی برسند و یگان‌های قرارگاه نصر هم با اندکی تاخیر به آن‌ها ملحق شدند. دشمن از پیشروی نیروهای ایرانی ترسید و در پاسخ لشکر‌های 5 و 6 خود را به سمت عقب هدایت کرد. هدف از این عقب‌نشینی در وهله اول جلوگیری از محاصره شدن و در وهله بعدی تقویت بیشتر خطوط پدافندی بصره و خرمشهر بود. نیروهای قرارگاه قدس نیز در پاسخ به این عقب‌نشینی از پای ننشستند و به سمت دشمن پیشروی کردند. در این مسیر چندین عراقی نیز به اسارت نیروهای ایرانی درآمدند و جاده اهواز - خرمشهر، پادگان حمید، جفیر و هویزه نیز آزاد شد. مرحله سوم عملیات بیت المقدس مرحله سوم این عملیات که در تاریخ 19 اردیبهشت 1361 آغاز شد، چندان موفقیت‌آمیز نبود. در این مرحله نیروهای قرارگاه نصر باید مسیر خود را به سمت خرمشهر آغاز می‌کردند. اما به‌دلیل هوشیاری دشمن، رزمندگان ایرانی نتوانستند اهداف خود را محقق کنند. تکرار این عملیات در روز بعد هم توفیقی در پی نداشت و فرماندهان تصمیم گرفتند فرصتی برای تجدید قوای نیروها و طراحی برنامه‌ای جدید بدهند. علاوه‌براین قرار بر این شد که تیپ المهدی (عج) و امام سجاد (ع) از قرارگاه فجر هم به کمک نیروهای ایرانی در مرحله چهارم بیایند. مرحله چهارم عملیات این مرحله از عملیات که آخرین فاز عملیات بیت المقدس بود،  از تاریخ  خرداد 1361 آغاز شد. ارتش بعثی عراق نتوانست در برابر شروع غافلگیرانه نیروهای ایرانی مقاومتی از خود نشان دهد و به‌همین ترتیب ارتباط یگان‌های دشمن با یکدیگر کاملا قطع شد. بسیاری از افسران و درجه‌داران عراقی فرار کردند و این آغاز فروپاشی نیروهای دشمن بود. روز دوم خرداد قرارگاه کربلا توانست کاملا خرمشهر را محاصره کرده و حدود 3000 عراقی را به اسارت در بیاورد. بسیاری از یگان‌های دشمن در این روز به‌طور کامل منهدم شدند. نیروهای عراقی در طی این دو روز تلاش کردند به نیروهای ایرانی پاتک بزنند اما چندان موفق نبودند و هر بار با پایداری سربازان کشور مواجه می‌شدند. حملات تا روز سوم خرداد ماه، سرسختانه ادامه داشت و در نهایت ساعت 2 ظهر روز سوم خرداد خرمشهر به‌طور کامل آزاد شده و پرچم ایران بر فراز مسجد جامع خرمشهر به اهتزاز درآمد. تلفات دشمن در این میان نیروهای دشمن متوجه تلفات بسیار زیادی شدند که در ادامه لیستی کامل از آن‌ها را شرح می‌دهیم: 80 درصد از لشکر 3 زرهی و لشکرهای 11 و 15 پیاده 50 درصد لشکرهای 9 و 10 زرهی 40 درصد لشکر 7 پیاده 20 درصد لشکر 5 مکانیزه و لشکر 6 و 12 زرهی 100 درصد تیپ‌های 9، 10 و 20 گارد مرزی 60 درصد تیپ 109 پیاده 50 درصد تیپ‌های 419، 416، 601 و 602 پیاده بسیاری از نیروهای تیپ‌های 31،32 و 33 نتایج عملیات بیت‌المقدس عملیات بیت المقدس به‌عنوان حیثیتی‌ترین عملیات نیروهای ایرانی در طول دفاع مقدس، نتایج بسیار مهمی به همراه داشت. طی عملیات، حدود 19 هزار نفر از نیروهای ارتش عراق به اسارت ایرانیان درآمده و بالغ بر شانزده هزار تن از آن‌ها مجروح و کشته شدند. همچنین 5038 کیلومتر مربع از اراضی اشغال‌شده که شامل شهرهای استراتژیک هویزه، خرمشهر، جاده اهواز - خرمشهر و پادگان حمید می‌شد، آزاد شد. علاوه‌براین شهرهای مهم حمیدیه، اهواز و سوسنگرد از تیررس توپخانه آتشین دشمن خارج و 180 کیلومتر از خط مرزی نیز تامین شد. به‌طور کلی هم آزادسازی خرمشهر باعث انفعال شدید ارتش عراق شد و تا مدت‌ها نتوانستند از لاک دفاعی‌شان خارج شوند. از نتایج مهم این عملیات می‌توان به ترس کشورهای استعمارگر از قدرت نظامی ایران اشاره کرد زیرا آنان تصور می‌کردند به‌راحتی می‌توانند خاک ایران را تحت تصرف خود درآورند. کلام پایانی خرمشهر، شهر خون، از مهم‌ترین پایگاه‌های استراتژیک ایرانیان در طول 8 سال دفاع مقدس بود و آزادسازی آن در طی عملیات بیت المقدس از چنگال نیروهای بعثی اهمیت بسیار زیادی داشت. فداکاری‌های جانانه نیروهای مخلص ایرانی بیان‌گر اهمیت زیاد این شهر است. سربازانی که بدون هیچ چشم‌داشتی جان خود را فدای خاک ایران کردند. منابع https://fa.m.wikipedia.org/wiki/عملیات_بیت‌المقدس https://www.tasnimnews.com/fa/news/1400/03/03/2508599/عملیات-بیت-المقدس-در-یک-نگاه-اینفوگرافی/amp https://fa.wikifeqh.ir/عملیات_بیت_المقدس https://www.irna.ir/amp/84482663/ http://ensani.ir/fa/article/440889/عوامل-و-زمینه-های-مؤثر-در-پیروزی-عملیات-بیت-المقدس-کربلای-3- https://www.iribnews.ir/fa/amp/news/3452853